UNESCO: Πώς άλλαξε το πολιτιστικό τοπίο η Συνθήκη για την Προστασία και Προώθηση της Πολυμορφίας της Πολιτιστικής Έκφρασης

Η άνοδος των διαδικτυακών «γιγάντων», η έκρηξη των κοινωνικών δικτύων, η ψηφιακή επανάσταση, έχουν αλλάξει με πρωτοφανή τρόπο τις μεθόδους παραγωγής και διάδοσης πολιτιστικών αγαθών όπως η μουσική, οι ταινίες και τα βιβλία. Από την υιοθέτηση το 2005 της Συνθήκης για την Προστασία και Προώθηση της Πολυμορφίας της Πολιτιστικής Έκφρασης, το πολιτιστικό σκηνικό του κόσμου έχει αλλάξει σημαντικά.

Πριν από λίγες ημέρες, παρουσιάστηκε στην UNESCO η έκθεση με τίτλο «ReShaping Cultural Policies», η οποία ερευνά αυτές τις αλλαγές, αλλά και τις επιπτώσεις που είχε η Συνθήκη στην πολιτιστική πολιτική.

Στις βιομηχανοποιημένες χώρες η «μερίδα του λέοντος» των εξαγωγών

Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, μια από τις βασικές αρχές της Συνθήκης είναι η ενθάρρυνση της ίσης ροής πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών από τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Ωστόσο, δέκα χρόνια μετά την υιοθέτηση της Συνθήκης, στους τομείς αυτούς εξακολουθούν να κυριαρχούν οι βιομηχανοποιημένες χώρες.

Από τις συνολικού ύψους 212,8 δις. δολαρίων παγκόσμιες εξαγωγές πολιτιστικών αγαθών, το 46,7% προέρχεται από αναπτυσσόμενες χώρες, έναντι του 25,6% το 2004. Ωστόσο, αυτή η συνολική εικόνα στρεβλώνεται από τις εξαγωγές πολιτιστικών αγαθών κυρίως από την Κίνα και την Ινδία, καθώς οι χώρες αυτές ανταγωνίζονται όλο και περισσότερο με τις αναπτυγμένες χώρες. Χωρίς την Κίνα και την Ινδία, το μερίδιο αγοράς των αναπτυσσόμενων χωρών στις παγκόσμιες εξαγωγές πολιτιστικών αγαθών αυξήθηκε κατά μόλις 5% από το 2004 μέχρι το 2013.

Από την άλλη πλευρά, οι αναπτυγμένες χώρες όλο και περισσότερο εισάγουν μουσικά και οπτικοακουστικά αγαθά από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Το μερίδιο αυτών των εισαγόμενων προϊόντων στις αναπτυγμένες χώρες ανέρχονταν σε 39,6% το 2013. Δεύτερη μεγαλύτερη «ομάδα» αγαθών αποτελούν τα βιβλία και οι εκδόσεις, με το 32,3% των εισαγωγών να προέρχεται από αναπτυσσόμενες χώρες.

Η ψηφιακή επανάσταση

Η επέκταση των κοινωνικών δικτύων και του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες, η αυξανόμενη χρήση συνδεδεμένων συσκευών multimedia και η «έκρηξη» της ποσότητας των διαθέσιμων δεδομένων, έχουν οδηγήσει στην ανάδυση νέων «παικτών» και νέων λογικών. Αυτή η επανάσταση δεν περιορίζεται βέβαια μόνο στις βιομηχανοποιημένες χώρες, καθώς πολλές περιοχές του νότιου ημισφαιρίου έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την συνδεσιμότητα. Στην Αφρική, ο ρυθμός διείσδυσης της κινητής τηλεφωνίας τριπλασιάστηκε από το 2007 μέχρι το 2012, σύμφωνα με την έκθεση.

Η τεχνολογία παρέχει επίσης τη δυνατότητα να ακουστούν νέες φωνές στα media. Όπως αναφέρεται στην έκθεση, βλέπουμε την ανάδυση νέων «παικτών», μεταξύ των οποίων πολίτες-δημοσιογράφοι και ερασιτέχνες παραγωγοί ταινιών, που επανακαθορίζουν τα όρια της δημοσιογραφίας. Ομοίως, ο ενθουσιασμός των νέων για δημιουργία ταινιών αυξάνεται. Η παραγωγή ταινιών φαντασίας στις αναπτυσσόμενες χώρες αυξήθηκε σημαντικά από το 2005 μέχρι το 2010, αγγίζοντας το 24% το 2013 από 3% το 2005, ενώ η παραγωγή ντοκυμαντέρ αυξήθηκε από το 1% στο 25% κατά την ίδια περίοδο.

Όμως, οι αλλαγές αυτές συντελούνται εν μέρει σε βάρος της γλωσσικής ποικιλίας. Πράγματι, το 80% του διαθέσιμου στο διαδίκτυο περιεχομένου είναι στα αγγλικά, τα κινέζικα, τα ισπανικά, τα ιαπωνικά, τα πορτογαλικά, τα γερμανικά, τα αραβικά, τα γαλλικά, τα ρωσικά και τα κορεάτικα. Μια άλλη πρόκληση που εντοπίζει η έκθεση είναι ότι η άνοδος των «γιγάντων» του διαδικτύου μπορεί να υπονομεύσει τη πρόσβαση σε μια ποικιλία πολιτιστικών επιλογών, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την γλώσσα.

Ενίσχυση πολιτικών

Ερχόμενες αντιμέτωπες με αυτές τις εξελίξεις, ορισμένες από τις χώρες που έχουν υπογράψει τη Συνθήκη, υιοθέτησαν μέτρα για τη στήριξη των δημιουργικών επαγγελματιών και βιομηχανιών. Για παράδειγμα, η Νορβηγία καθιέρωσε εγγυημένο εισόδημα για τους καλλιτέχνες, η Ακτή Ελεφαντοστού υιοθέτησε το 2013 μέτρα για την προώθηση της έκδοσης και της ανάγνωσης, ενώ η Αργεντινή, με νόμο που πέρασε το 2009 για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών επικοινωνιών, κατέστησε δυνατή την αύξηση του εγχώριου περιεχομένου στα κανάλια της χώρας κατά 28%.

Στην έκθεση υπογραμμίζεται επίσης πως η Συνθήκη χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο σε μεγάλες συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου για να αναγνωριστεί η ιδιαιτερότητα των πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών. Όμως, πρέπει να υπάρξει ακόμα πολλή πρόοδος σε άλλους τομείς, ιδιαίτερα για να ενθαρρυνθεί ο ρόλος των γυναικών σε ορισμένα πολιτιστικά επαγγέλματα, να διευκολυνθεί η κινητικότητα των καλλιτεχνών από τις αναπτυσσόμενες χώρες, και να ενσωματωθεί ο πολιτισμός σε στρατηγικές βιώσιμης ανάπτυξης.

Α.Γ.Φ.